Pod koniec grudnia 2022 roku ukazała się siódma edycja raportu benchmarkingowego CEER i ECRB w sprawie jakości dostaw energii elektrycznej i gazu. Dotychczas – od roku 2001 – CEER (Rada Europejskich Regulatorów Energetyki – stowarzyszenie zrzeszające regulatorów energetyki z krajów Unii Europejskiej) opracowała sześć raportów porównawczych zawierających analizy jakości dostaw energii elektrycznej, a od 2016 roku także gazu. W najnowszej edycji raportu, po raz pierwszy stworzonego wspólnie przez CEER oraz ECRB (Radę Regulacyjną Wspólnoty Energetyczne), główny nacisk położono na monitorowanie jakości dostaw energii elektrycznej i gazu jako podstawowego narzędzia ogólnego nadzoru dobrze funkcjonujących rynków energii.
Jak czytamy we wstępie, cel pracy to dostarczenie cennych informacji na temat praktyk dotyczących jakości dostaw w sieciach elektroenergetycznych i gazowych, a także ram regulacyjnych, wraz z powiązanymi zaleceniami dotyczącymi dobrych praktyk regulacyjnych i zachęt możliwych do zastosowania w krajach europejskich. Działania te mają wspierać ochronę europejskich konsumentów przed przerwami w dostawach energii.
Zakres analiz – w porównaniu z poprzednimi edycjami raportu – poszerzono o kolejne kraje; dane obejmują informacje z 39 państw i pochodzą od respondentów będących członkami i obserwatorami CEER/ECRB oraz krajów współpracujących. Dokument zawiera ustalenia i związane z nimi zalecenia dotyczące utrzymania dobrej jakości wszystkich wymiarów dostaw energii elektrycznej i gazu dla klientów w całej Europie (z dodatkowymi danymi dotyczącymi trzech państw śródziemnomorskich). Należy zaznaczyć, że choć raport opiera się na najnowszych dostępnych informacjach dostarczonych przez organy regulacyjne energetyki, dane dotyczące ciągłości dostaw obejmują lata 2010-2018.
W niniejszym artykule skupiono się natomiast na części raportu opisującej sektor energii elektrycznej.
Ciągłość dostaw
Choć ciągłość dostaw energii elektrycznej jest monitorowana we wszystkich krajach objętych badaniem; istnieją ogromne różnice w rodzaju monitorowanych przerw, stosowanych wskaźników, ich obliczaniu i uwzględnionych poziomach napięcia. Przerwy dotyczące WN i SN są monitorowane we wszystkich państwach, w których te poziomy napięć są definiowane. Przerwy nieplanowane są monitorowane w każdym kraju udzielającym odpowiedzi (niezależnie od istnienia prawnego obowiązku w tym zakresie), podczas gdy planowane przerwy – nie. Monitoring ten zwykle obejmuje długie przerwy (określane w większości krajów jako > 3 min, ale są wyjątki), podczas gdy mniej niż połowa respondentów zbiera dane dotyczące przerw krótkich lub mikroprzerw. Większość państw całkowicie wyklucza mikroprzerwy z monitorowania.
Co optymistyczne, wyłączając zdarzenia wyjątkowe (ekstremalne), większość krajów (choć istnieją wyjątki) zmniejszyła lub przynajmniej utrzymała długość nieplanowanych przerw i liczbę przerw przypadających na odbiorcę od początku do końca obserwowanego okresu. Wśród respondentów występują duże różnice, przy czym liczba minut „utraconych” z powodu nieplanowanych przerw z wyłączeniem zdarzeń wyjątkowych waha się od 9 do 4982 na odbiorcę, a przerw od 0,2 do 55,31. Wahania są również istotne w przypadku przerw planowanych, przy czym wskaźnik przeciętnego systemowego czasu trwania przerw (SAIDI) wynosi od 0,23 do 5144 min na odbiorcę, a systemowy wskaźnik średniej częstości przerw (SAIFI) od 0,00 do 45,47.
W rozdziale poświęconym ciągłości dostaw omówiono również regulacyjne systemy motywacyjne wdrożone zarówno na poziomie systemu, jak i poszczególnych użytkowników. Systemowe mechanizmy motywacyjne funkcjonują w 19 krajach udzielających odpowiedzi. Schematy te są wdrażane w celu poprawy lub utrzymania ciągłości dostaw na dobrym poziomie. Większość ma zastosowanie w dystrybucji, ale istnieją również systemy motywacyjne przesyłu. W większości państw stosuje się kombinację nagród i kar, podczas gdy bardzo niewielu respondentów stosuje systemy, które koncentrują się wyłącznie na karach. Żaden kraj nie zgłosił stosowania wyłącznie nagród w swoich systemach motywacyjnych.
Indywidualne rekompensaty dla klientów obowiązują w dwóch trzecich państw udzielających odpowiedzi. W większości
przypadków rekompensata finansowa jest przyznawana, jeżeli przerwa lub całkowity czas trwania rocznych przerw przekracza określony poziom lub jeśli roczna liczba przerw przekracza określony limit. Każdy kraj ma własne przepisy dotyczące tego, jak długo klient musiałby być pozbawiony zasilania, dodatkowo zasady te mogą również zależeć od poziomu napięcia, mocy przyłączeniowej, a nawet warunków pogodowych. Rekompensata może być przyznawana automatycznie (w 14 państwach) lub dopiero na żądanie klienta.
Rekomendacją CEER i ECRB jest harmonizacja metodologii obliczania wskaźników ciągłości dostaw poprzez wprowadzenie wspólnych metod ważenia i zasad sumowania kolejnych krótkich przerw. Ponadto zaleca się uwzględnianie w statystyce przerw wszystkich zdarzeń na wszystkich poziomach napięcia. Monitorowanie krótkich przerw powinno zostać rozszerzone na kraje, które obecnie monitorują tylko przerwy długie. Monitorowanie mikroprzerw mogłoby zostać wprowadzone w jak największej liczbie państw. Autorzy raportu zalecają również ustalenie definicji zdarzeń wyjątkowych (ekstremalnych) w każdym kraju i ich ujednolicenie na szczeblu europejskim dla osiągnięcia porównywalnych wskaźników.
CEER i ECRB rekomendują również stosowanie odpowiednich systemów motywacyjnych w celu utrzymania (poprawy) poziomów ciągłości dostaw, jeśli jest to ekonomicznie uzasadnione, zarówno w dystrybucji, jak i przesyle. Ponadto rekomenduje się wprowadzenie odpowiednich rekompensat dla użytkowników sieci dotkniętych bardzo długimi przerwami.
Jakość napięcia (energii)
W prawie 75 proc. państw udzielających odpowiedzi, krajowy organ regulacyjny, działając samodzielnie lub współpracując z innymi właściwymi organami, ma uprawnienia i obowiązki określania przepisów odnoszących się do jakości napięcia. Wszystkie państwa, które odpowiedziały na te pytania, albo stosują europejską normę techniczną CENELEC EN 50160 w zakresie parametrów jakości energii elektrycznej dostarczanej odbiorcom, albo ich wymagania jakości napięcia są oparte na tej normie. Zapewnia to zharmonizowane zrozumienie zjawisk związanych z jakością napięcia w całej Europie. Są jednak kraje, w których wprowadzono dodatkowe wymagania (egzekwowanie surowszych limitów).
Jakość napięcia jest monitorowana w sieciach przesyłowych lub dystrybucyjnych (a w większości przypadków – w obu) 24 państw biorących udział w badaniu, jednak monitorowane wskaźniki różnią się między nimi. Najczęściej monitorowanym wskaźnikiem są wahania napięcia zasilania. Większość respondentów wskazała, że operatorzy systemów elektroenergetycznych są zobowiązani do wykonywania pomiarów jakości napięcia na żądanie odbiorców końcowych. W kilku krajach to odbiorca musi zapłacić za tę usługę. Większość państw wskazała na istnienie wymagań co do inteligentnych liczników umożliwiających monitorowanie jakości napięcia, jednak wskaźniki penetracji wahają się od prawie zerowego poziomu instalacji inteligentnych liczników do bliskiego zakończenia pełnego wdrożenia.
W niektórych krajach – w przypadku niespełnienia standardu jakości – użytkownikom końcowym przysługuje rekompensata lub niższa taryfa. W państwach około 58 proc. respondentów obowiązują przepisy bezpośrednio lub pośrednio określające maksymalne poziomy zakłóceń jakości napięcia, takie jak limity emisji dla instalacji.
Ponieważ w około 42 proc. krajów nie obowiązują przepisy ograniczające emisje od użytkowników końcowych, CEER i ECRB rekomendują rozważenie podziału odpowiedzialności pomiędzy operatorami systemów dystrybucyjnych/operatorami systemów przesyłowych a użytkownikami końcowymi w przepisach krajowych. Informowanie odbiorców końcowych o jakości napięcia – bądź na ich wniosek lub poprzez publikację monitorowanych danych jakości napięcia – jest również rekomendowane przez CEER i ECRB.
Według autorów, społeczna edukacja i świadomość, w jaki sposób problematyka jakości napięcia może wpłynąć na sieć i odbiorców, przyczynią się do zmniejszenia niedogodności związanych z zakłóceniami napięciowymi.
Ponadto, przy szybko rosnącej penetracji generacji rozproszonej i coraz szerzej zakrojonych wdrożeniach inteligentnych liczników, zaleca się przeprowadzenie większej liczby badań nad wykorzystaniem liczników typu smart do monitorowania jakości napięcia. Wskazane jest również prowadzenie dalszych badań nad wpływem generacji rozproszonej i prosumentów na jakość napięcia.
Jakość handlowa
Wyniki analizy CEER/ECRB w zakresie jakości handlowej energii elektrycznej i gazu wskazują na rosnącą dbałość o jakość usług świadczonych na rzecz klientów. W przypadku energii stosuje się 21 różnych wskaźników (w gazie – 14). W sektorze energii elektrycznej najczęściej monitorowanym wskaźnikiem jest „czas przyłączenia klientów do sieci” (26 krajów, przy czym jeden wykorzystuje dwa różne rodzaje wskaźników), w sektorze gazu „czas odpowiedzi na żądanie klienta i/lub reklamację” (również w 26 państwach). Większość zobowiązań związanych z jakością handlową dotyczy operatorów sieci dystrybucyjnych.
Istnieją znaczne różnice w odniesieniu do charakteru, liczby i sposobu pomiarów monitorowanych wskaźników w poszczególnych krajach – każde z państw ma własny system regulacyjny – z określonymi terminami, standardami, poziomami odszkodowań, karami itp. Powinnością krajowych organów regulacyjnych jest ustalenie reguł dot. jakości handlowej, biorąc pod uwagę specyfikę krajową: polityczną, kulturową i gospodarczą. Jednocześnie osiągnięto postęp w harmonizacji danych w porównaniu z poprzednimi raportami benchmarkingowymi CEER; znacznie wzrosła liczba jednakowych lub częściowo zbieżnych regulacji dotyczących tych wskaźników. CEER i ECRB rekomendują dalszą harmonizację wskaźników jakości handlowej.
Analiza wyników na przestrzeni badanych lat potwierdza ogólną tendencję do przechodzenia w kierunku „wskaźników gwarantowanych”, za które klienci muszą otrzymać rekompensatę (z pewnymi wyjątkami), jeśli wymagany poziom nie zostanie zapewniony. Rekompensaty mogą być wypłacane automatycznie lub na żądanie odbiorcy – jako kwota odejmowana od rachunku lub jako bezpośrednia płatność na rzecz klienta. W niektórych krajach wprowadzono maksymalną roczną kwotę, jaką odbiorca może otrzymać za niewypełnienie wskaźników gwarantowanych.
W przypadku najistotniejszych wskaźników zaleca się połączenie wymagań ogólnych z sankcjami ekonomicznymi (kary) oraz wskaźników gwarantowanych – w celu zarówno poprawienia średnich wyników, jak i ochrony klientów przed złą jakością usług. Ponadto w ocenie autorów opracowania, automatyczne odszkodowanie, które jest coraz powszechniej stosowane, winno zostać rozszerzone na każdy kraj.
Jakość handlowa energii elektrycznej koncentruje się głównie na klientach indywidualnych podłączonych do sieci nn; stanowią oni największą grupę odbiorców potrzebujących najszerszej ochrony.
Istnieje zauważalna konieczność merytorycznej reakcji OSD lub sprzedawców w rozsądnym terminie na każde żądanie (wniosek) odbiorcy. Z przeanalizowanych danych wynika, że w analizowanym okresie – w przypadku OSD – nacisk kładzie się na pisemne formy komunikacji, choć inne (kontakt telefoniczny, strony internetowe) również rozwinęły się i rozpowszechniły. W niektórych państwach kontynuowane jest bardziej tradycyjne podejście polegające na odwiedzaniu lokalnych centrów obsługi klienta. Istnieją kraje, w których nadal nie są rozpatrywane skargi ustne – brane są pod uwagę tylko skargi pisemne. Ograniczona liczba ankietowanych państw stosuje wskaźniki jakościowe dot. call center i obsługi klienta.
CEER i ECRB rekomendują uwzględnienie wszystkich typów odpowiedzi (reakcji) w ramach regulacji dotyczących jakości handlowej.
Istotne jest przeprowadzanie regularnych przeglądów wskaźników jakości handlowej z uwzględnieniem rozwoju uwarunkowań krajowych oraz oczekiwań klientów. CEER i ECRB zalecają – przed stworzeniem nowych ram regulacyjnych – ewaluację priorytetów odbiorców.
W celu dalszego rozwoju regulacji jakości handlowej warto wdrożyć ankiety satysfakcji, które – choć mogą okazać się kosztowne – wspomogłyby ocenę faktycznego postrzegania jakości usług oferowanych przez operatora systemu. W
Wreszcie – coraz ważniejsze, zarówno dla klientów, jak i operatorów systemów elektroenergetycznych, staje się posiadanie dokładnego rozliczenia opartego na rzeczywistym, zmierzonym zużyciu. Uznając tę potrzebę, wiele krajów dąży do gromadzenia miesięcznych (lub częstszych) danych z liczników poprzez wdrażanie programów inteligentnych liczników. Trend ten – w ocenie autorów raportu – należy wzmacniać.
Jako że trudno w krótkim artykule zaprezentować nawet wyrywkowe dane z niezwykle obszernego materiału analitycznego, zainteresowani wynikami mogą zapoznać się z dokumentem źródłowym opublikowanym na stronie internetowej CEER https://www.ceer.eu
Barbara Pomorska, Biuro PTPiREE
