Usługi elastyczności

Dynamiczne zmiany na rynku energii dotyczące bezpośrednio działalności operatorów systemów dystrybucyjnych oraz operatora systemu przesyłowego, w tym przede wszystkim znaczny wzrost liczby i mocy odnawialnych źródeł energii w systemie, instalacja liczników zdalnego odczytu na masową skalę, wsparcie rozwoju elektromobilności, proces kablowania sieci, zapewnienie łączności i cyberbezpieczeństwa, przyłączanie magazynów energii stanowią o priorytetach inwestycyjnych elektroenergetycznych przedsiębiorstw sieciowych. Ich skala jest jednak znacząca i wymaga nie tylko środków pozyskiwanych w ramach taryf, ale także dodatkowego wsparcia z funduszy pomocowych oraz zmian regulacyjnych. Niedługo pozyskiwanie usług elastyczności przez OSD, poprzedzone umocowaniem w prawie krajowym, stanie się jednym z elementów wspierania działalności dystrybucyjnej.

Oczekiwana jest implementacja dyrektywy 2019/944 w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej, której art. 32 stanowi, że ,,państwa członkowskie zapewniają niezbędne ramy regulacyjne i zachęty umożliwiające operatorom systemów dystrybucyjnych udzielanie zamówień na usługi elastyczności, w tym zarządzania ograniczeniami przesyłowymi na ich obszarach, w celu zwiększenia wydajności w eksploatacji i rozwoju systemu dystrybucyjnego. W szczególności ramy regulacyjne muszą zapewniać, żeby operatorzy systemów dystrybucyjnych byli w stanie udzielać zamówień na takie usługi pochodzące od dostawców wytwarzania rozproszonego, odpowiedzi odbioru lub magazynowania energii, a także powinny promować środki poprawiające efektywność energetyczną, jeżeli takie usługi w sposób efektywny kosztowo zmniejszają potrzebę modernizacji lub wymiany zdolności w zakresie energii elektrycznej oraz wspierają efektywne i bezpieczne funkcjonowanie systemu dystrybucyjnego. Operatorzy systemów dystrybucyjnych udzielają zamówień na takie usługi z wykorzystaniem przejrzystych i niedyskryminacyjnych procedur zgodnych z zasadami rynkowymi, chyba że organy regulacyjne ustalą, iż udzielanie zamówień na takie usługi nie jest efektywne z ekonomicznego punktu widzenia lub udzielanie takich zamówień prowadzi do poważnych zakłóceń rynku lub do większych ograniczeń przesyłowych’’. Projekt zmian w Prawie energetycznym (znany pod nr UC74) przewiduje odpowiednie wdrożenie tych regulacji.

Mając na względzie powyższe uwarunkowania i potrzebę omówienia nie tylko aspektów teoretycznych i dalszego umocowania wykorzystania usług elastyczności przez OSD w prawie unijnym i krajowym, ale i praktycznych zastosowań, w ramach PTPiREE podjęto temat wykorzystania usług elastyczności w sieciach dystrybucyjnych, szczególnie w aspekcie roli i stabilizacji OZE w systemie elektroenergetycznym, na zorganizowanej 23 i 24 listopada konferencji „Usługi elastyczności – nowa rola OSD na rynku energii ”. Wydarzenie cieszyło się sporym zainteresowaniem; wzięło w nim udział ponad 120 osób reprezentujących przede wszystkim operatorów sieci dystrybucyjnej, przesyłowej, branżę OZE oraz dostawców usług i narzędzi związanych z tematyką konferencji. Jej program obejmował 22 referaty, które wygłoszono podczas pięciu sesji.

Otwarcia konferencji dokonał minister Ireneusz Zyska, wskazując na rolę odnawialnych źródeł energii w systemie elektroenergetycznym i potrzebę szukania rozwiązań dla utrzymania dynamiki wzrostu udziału energii zielonej w miksie energetycznym. Wykład inauguracyjny wygłosił Rafał Gawin, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, podkreślając w szczególności aspekty inwestycyjne i regulacyjne wykorzystania usług elastyczności oraz wagę uregulowania tych zagadnień jako częściowej alternatywy dla inwestowania w sieć ze środków taryfowych.

Następnie dr Ewa Mataczyńska przybliżyła status prac nad tzw. kodeksem elastyczności na forum Unii Europejskiej i kierunkami doprecyzowania dotychczasowych ogólnych rozwiązań zawartych w dyrektywie rynkowej.

Ważna część konferencji dotyczyła polskich i europejskich doświadczeń zgromadzonych w ramach programów badawczych i pilotażowych. Przedstawiono przegląd realizowanych projektów oraz doświadczeń na szczeblu europejskim, a w szczególny sposób omówiono doświadczenia Szwecji i Belgii we wdrożeniu platformy usług elastyczności w sieci dystrybucyjnej.

Rys. 1. Ogólny proces ustanawiania regulacji w zakresie usług elastyczności

Ze strony polskich operatorów zaprezentowano następujące programy:

  • Energa-Operator: Projekt EUniversal – techniczna weryfikacja świadczenia usług elastyczności. Projekt EUniversal ma na celu wypracowanie uniwersalnego podejścia do stosowania elastyczności przez operatorów systemów dystrybucyjnych i ich interakcji z nowymi rynkami elastyczności, które będzie możliwe dzięki opracowaniu koncepcji Universal Market Enabling Interface (UMEI);
  • Energa-Operator: Projekt OneNet pokazujący możliwości wykorzystania zasobów elastyczności przez operatorów sieci. Celem projektu OneNet jest opracowanie otwartej i elastycznej architektury, co pomoże przekształcić europejski system elektroenergetyczny, który często jest zarządzany w sposób rozdrobniony na poziomie kraju lub obszaru, w paneuropejski, inteligentniejszy i wydajniejszy system, w jakim operacje techniczne na rynku i sieci są wzajemnie koordynowane bliżej czasu rzeczywistego przy jednoczesnej maksymalizacji zdolności konsumentów do uczestnictwaw otwartej strukturze rynkowej;
  • Tauron Dystrybucja: Projekt Elastyczna Dystrybucja B+R – prototyp narzędzia symulacyjnego, którego celem jest wytworzenie prototypu narzędzia wspomagającego spółkę w podejmowaniu decyzji o zakupie usług elastyczności poprzez wskazywanie miejsc potencjalnego wykorzystania usług elastyczności;
  • Stoen Operator: Projekt EGI Grid – stanowiący wdrożenie założeń elastyczności w krajach Europy Centralnej. Celem jest stworzenie m.in. większej zdolności do rozwoju i przyłączania rozproszonej produkcji energii elektrycznej, odpowiedniej przestrzeni dla ewentualnego przyłączenia nowych użytkowników sieci dystrybucyjnej w regionie, zwiększenie przyłączania nowych odnawialnych źródeł energii, jakości dostaw energii elektrycznej, ich bezpieczeństwa, łączności sieciowej dla wszystkich użytkowników oraz zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko naturalne.

W czasie konferencji przedstawiono także z szerszej perspektywy podejście do usług elastyczności z punktu widzenia różnych uczestników runku: OSD, agregatora usług DSR i zarządzających magazynami energii. Omawiano samo rozumienie pojęcia elastyczności (od którego odchodzi się podczas prac w Unii Europejskiej, bo zbyt zawęża ewentualny zakres możliwych usług), definiując je przede wszystkim jako zdolność systemu elektroenergetycznego do reagowania na zmiany zachodzące w systemie, zarówno na płaszczyźnie technicznej, jak i zachowań użytkowników systemu, przy zapewnieniu stabilnej pracy sieci i dotrzymaniu parametrów jakości i niezawodności dostaw. Z kolei usługa elastyczności rozumiana jest jako usługa świadczona przez użytkowników systemu na rzecz OSD, mająca na celu wykorzystanie przez operatora potencjału energetycznego użytkowników do zarządzania ograniczeniami w sieci lub stworzeniem alternatywy do jej rozbudowy.

Nie byłoby mowy o potrzebie dostarczania usług elastyczności, gdyby nie potrzeby sieci, takie jak:

  • poszukiwanie alternatywy dla rozbudowy sieci, która pozwala odroczyć na określony czas konieczność rozbudowy lub modernizacji sieci,
  • wsparcie przy pracach planowanych – pozwala odroczyć konieczność wzmocnienia aktywów sieci związanych z obciążeniem do momentu, gdy stanie się jasne, że wzmocnienie jest potrzebne,
  • wsparcie przy awariach sieci – umożliwia łagodzenie skutków awarii sieci oraz minimalizowanie ich wpływu na klientów,
  • optymalizacja pracy sieci, wsparcie zarządzania pracą sieci – minimalizacja skutków ograniczeń sieciowych.
  • Odpowiedzią na te potrzeby są usługi spełniające takie wymogi jak:
  • zobowiązanie użytkownika systemu do modyfikacji wzorca jego produkcji lub poboru energii w czasie,
  • stroną inicjującą usługę jest operator, który ma model zarządzania taką usługą,
  • charakter bodźcowy – stanowi zachętę dla użytkownika systemu do podjęcia odpowiednich działań,
  • charakter zobowiązania stałego lub doraźnego,
  • wycena usługi zależy od rozwoju rynku tych usług; w początkowej fazie rozwoju preferuje się uzgodnienia indywidualne bądź prowadzenie projektów, na podstawie których będzie można określić rzeczywiste potrzeby, a następnie ewolucja rynku prowadzi do urynkowienia wyceny.

Co jednak wymaga podkreślenia – usługi elastyczności systemu nie zastąpią inwestycji planistycznych i nowych połączeń (CAPEX) ani kosztów operacyjnych (OPEX), ale stanowią ich uzupełnienie w celu zwiększenia wydajności systemu. Usługi elastyczności systemu doprowadzą do częściowego przejścia z inwestycji na ponoszenie w większym wymiarze kosztów operacyjnych, a regulacja powinna uwzględnić i zaakceptowanie związane z tym wydatki.

Podczas dyskusji wskazywano także na istniejące obecnie bariery w wykorzystaniu usług elastyczności.

Obecnie to przede wszystkim bariery regulacyjne, czyli niepewność przyszłych ram regulacyjnych w odniesieniu do wykorzystania przez OSD usług elastyczności, oraz brak wyraźnego umocowania w prawie. Tę lukę powinna jednak wypełnić wspomniana na początku nowelizacja Prawa energetycznego.

Wskazywano także na wyzwania o charakterze technicznym:

  • niewystarczający poziom zaawansowania w rozwoju inteligentnych sieci,
  • funkcjonujący model planowania i budowy sieci, bazujący głównie na podstawie założeń technicznych, bez uwzględnienia źródeł elastyczności,
  • konieczność bieżącego przetwarzania dużych ilości nowych, złożonych danych o stanie sieci.

jak brak doświadczeń rynkowych w zakresie ofert i wyceny usług oraz możliwości zawierania dwustronnych umów z OSD, a także warunków do przeprowadzenia ekonomicznej oceny wykorzystania elastyczności. Po prezentacjach podczas konferencji takich platform jak m.in. NODES oraz atFlex widać, że istotną rolę w wykorzystaniu usług elastyczności w dotychczasowych projektach pilotażowych pełnią i będą pełnić dostawcy usług w postaci platform transakcyjnych oraz iż istotne jest uregulowanie zasad kontraktacji i rozliczeń.

Ważną częścią konferencji był panel dyskusyjny, którego głównym tematem była odpowiedź na pytanie, jak usługi elastyczności mogą pomóc w transformacji energetycznej w Polsce? Do udziału w nim zaproszono ekspertów, wśród który znaleźli się przedstawiciele dostawców usług (agregatorzy, magazyny energii) i OSD.

Prezes Robert Zasina wskazał, jakie korzyści dla OSD może przynieść zastosowanie usług elastyczności w sieciach dystrybucyjnych m.in. do utrzymania wymaganego poziomu napięć oraz zarządzania ograniczeniami sieciowymi, a także potencjalnego wpływu na optymalizację inwestycji sieciowych.

Przedstawiciel MKiŚ – naczelnik Krzysztof Fal omówił status implementacji do prawa krajowego możliwości wykorzystania przez OSD usług elastyczności w nowelizacji Prawa energetycznego, powszechnie znanego pod nazwą druku UC74.

Prezes Barbara Adamska – przedstawicielka stowarzyszenia branży magazynowania energii nakreśliła rolę właścicieli magazynów energii jako dostawcy usług elastyczności dla sieci dystrybucyjnych, uwarunkowania takiej działalności oraz szanse i wyzwania z perspektywy stowarzyszenia. Pokazała przykłady innych krajów europejskich, gdzie magazyny energii wykorzystywane są już w usługach elastyczności.

Perspektywę agregatorów omówił prezes Jacek Misiejuk z Enel X Polska. Wyliczył, czego agregatorzy oczekują od wprowadzenia rynku usług elastyczności, jakie są optymalne warunki, na jakich mogliby uczestniczyć w takim rynku.

Konferencja była okazją do zapoznania się z regulacjami unijnymi i projektowanymi krajowymi rozwiązaniami prawnymi w tym obszarze oraz wymiany doświadczeń z ekspertami rynku europejskiego. Omówiono już zgromadzone doświadczenia na rynku krajowym w ramach programów badawczych i pilotażowych. Zainteresowanie uczestników obecnych licznie na sali do ostatniej sesji pokazało, że rynek patrzy z nadzieją i optymizmem, czekając głównie rozwiązań prawnych. Uruchomienie takiej usługi wymagać będzie w kolejnym kroku uzgodnienia jej modelu z regulatorem oraz utworzenia i kreowania rynku tych usług, np. poprzez budowę platformy do zarządzania ograniczeniami w całym KSE. Być może kolejna edycja konferencji za rok pokaże nowe uwarunkowania i zastosowania rynkowe – już nie tylko w formie pilotażu – do zapoznania się z którymi serdecznie Państwa zapraszamy.

Czytaj dalej