Systemy dyspozytorskie towarzyszą nam – w szeroko rozumianej łączności krytycznej – od lat. Nie ma ich jednoznacznej definicji. Spróbujmy więc ją zaproponować.
System łączności dyspozytorskiej cechuje wysoki stopień niezawodności dostępności usług w obszarze infrastruktury krytycznej, integrujący i udostępniający na stanowiskach dyspozytorskich różne kanały łączności głosowej i bezgłosowej. Przeznaczony jest on dla osób zarządzających siłami i środkami, pełniących nadzór nad newralgicznymi elementami infrastruktury, zespołami terenowymi, zarządzających działaniami w terenie oraz podejmujących kluczowe decyzje w sytuacjach standardowych oraz awaryjnych (ratunkowych), jak np.: nadzorowanie infrastruktury krytycznej, kierowanie usuwaniem awarii lokalnych i rozległych, kierowanie usuwaniem skutków klęsk żywiołowych oraz kierowanie akcjami ratowania zdrowia i życia.
Definicja jest dość złożona, ale właśnie takie są systemy dyspozytorskie. mnogość elementów składowych, różnorodność integrowanych technologii, współpraca z informatycznymi systemami zewnętrznymi oraz wymagany, wysoki poziom niezawodności powodują, że zaprojektowanie, wyprodukowanie oraz wdrożenie takiego systemu jest nie lada wyzwaniem.
Systemy dyspozytorskie składają się z kilku podstawowych elementów (bloków programowych i/lub sprzętowych):
- softswitch – obsługa połączeń telefonicznych jedynie przy wykorzystaniu sieci IP;
- serwer komunikacyjny – rozwiązanie na ogół hybrydowe, czyli takie, które łączy klasyczną telekomunikację TDM (Time Division Multiplexsing) i bramy IP, wbudowane w serwer;
- serwery komunikacyjne, jeżeli są takie wymagania (np. systemy NCER), wdrażane są wyłącznie opierając się na technologiach TDM;
- system rejestracji – sprzęt i/lub oprogramowanie zapewniające rejestrację i archiwizację korespondencji prowadzonej w ramach systemu;
- serwer radiowy – oprogramowanie realizujące obsługę (integrację) środków łączności radiowej dołączonych do systemu;
- brama medialna – urządzenie pośredniczące pomiędzy łączami SIPTrunk w technologii IP a łączami realizowanymi w technologii TDM (np. z sygnalizacją SS7, DSS1 czy E&M);
- terminal – urządzenia końcowe wykorzystywane przez dyspozytorów, np. konsole oraz telefony dyspozytorskie, terminale mobilne (np. smartfony z aplikacją, radiotelefony) wykorzystywane przez użytkowników systemu pracujących w terenie;
- aplikacja – aplikacje dyspozytorskie wykorzystywane na konsolach dyspozytorskich oraz aplikacje mobilne wykorzystywane na terminalach mobilnych;
- brama radiowa – urządzenie dołączające do systemu radiotelefony bazowe z wykorzystaniem sieci IP.
W zależności od stopnia złożenia systemu i/lub wymaganych funkcjonalności wykorzystywane są łącznie wszystkie wymienione komponenty lub tylko niektóre z nich. W naszym kraju funkcjonuje wiele systemów dyspozytorskich wdrożonych przez polskie firmy, które z powodzeniem działają w energetyce oraz w innych sferach gospodarki i życia, czego przykładem mogą być następujące systemy autorstwa jednego z rodzimych przedsiębiorstw:
- ogólnopolski system obsługi numerów alarmowych 112, 997, zgłoszeń eCall oraz SMS112 (technologia hybrydowa);
- ogólnopolski system dla Państwowego Ratownictwa Medycznego (technologia IP) obsługujący zgłoszenia na numer alarmowy 999 (zrealizowane), integrujący łączność radiową w PRM (zadanie będzie wykonywane od początku 2021 roku);
- system sektorowy w spółce Energa-Operator zapewniający telefoniczną łączność dyspozytorską oraz zintegrowany bezpośrednio z rdzeniem systemu Tetra używanego przez EOP (technologia hybrydowa);
- system łączności NCER w spółce Energa OZE (technologia hybrydowa) – obecnie trwa jego wdrożenie, co jest wymogiem wskazanym w kodeksach sieciowych.
Rynek systemów łączności dyspozytorskiej w dobie powszechnej cyfryzacji ciągle i błyskawicznie się rozwija, rosną również oczekiwania klientów. Najnowsze systemy dyspozytorskie znacząco usprawniły pracę, podnosząc jednocześnie jej komfort, zapewniły ciągłość dostępu do wielu usług. Wszystkie przywołane w artykule przykłady systemów dyspozytorskich w Polsce przyniosły znaczący postęp w ich rozwoju. System dla Państwowego Ratownictwa Medycznego, wraz z ogólnokrajowym systemem obsługi numerów alarmowych, wydatnie usprawnił funkcjonowanie wielu usług, istotnie skrócił czas obsługi zgłoszenia, czego wyrazem są dostępne dane statystyczne ze wszystkich województw. A trzeba zaznaczyć, że każdy z tych systemów jest nadal rozwijany, aktualizowany i usprawniany.
Kompetencje do wytwarzania i wdrażania takich systemów łączności zdobywa się latami i są nie do przecenienia przy kolejnych projektach. Oczywiście samo doświadczenie nie wystarcza; należy poszukiwać nowych dróg rozwoju dla systemów, nowych rynków i technologii. Przykładem takiego działania może być współpraca z Polską Agencją Kosmiczną i zaangażowanie rodzimych firm w projekty i aktywności związane z europejskim programem
GovSatCom.
W ramach przedsięwzięcia realizowane są m. in. testy działania polskiego systemu dyspozytorskiego, współpracującego z systemem TETRA, z wykorzystaniem łączności satelitarnej. Dostawcą usługi i organizatorem testów był luksemburski operator łączności satelitarnej SES. Pierwsze testy łączności pomiędzy siedzibą SES w Belgii i Polską wypadły obiecująco.
Obecnie planuje się rozszerzenie ich zakresu. Ważną cechą omawianych systemów łączności dyspozytorskiej jest elastyczność (zwiększanie pojemności i/lub obszaru objętego ich działaniem) oraz gotowość na stały rozwój funkcjonalności (np. wynikający z uwarunkowań legislacyjnych, technologicznych). Czołowi wytwórcy systemów dyspozytorskich dokładają wszelkich starań, aby spełniały one wszystkie te wymagania, ale mnogość uwarunkowań powoduje, że tylko nieliczni mają produkty zawierające wszystkie wskazane wyżej komponenty i cechy.
Piotr Bułło, DGT Sp. z o.o.
Rysunki: DGT
