Wchodzą w życie jedne z najważniejszych zmian Prawa energetycznego, z jakimi mieliśmy do czynienia w ostatnich latach. Ustawa z dnia 20 maja 2021 roku o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw wprowadza polski sektor energetyczny na drogę do gospodarki zeroemisyjnej i wdrożenia „Pakietu zimowego – czysta energia dla wszystkich Europejczyków”.
Kluczowe znaczenie mają przede wszystkim nowe regulacje dotyczące magazynowania energii, jej pomiarów (inteligentnego opomiarowania i centralnego system wymiany informacji pomiarowych), tworzenia tzw. zamkniętych systemów elektroenergetycznych oraz odnoszące się do wprowadzania ograniczeń w poborze energii przez odbiorców. Skrócone zostają również terminy zmiany sprzedawcy. Nowelizacja ta pojawia się w momencie dynamicznej transformacji energetycznej. Przyjęty dla Polski ,,Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030’’ zakłada m.in. redukcję udziału węgla w produkcji energii do 56-60 proc. i OZE na poziomie 21-23 proc. w ogólnym zużyciu energii. Co więcej, tuż po uchwaleniu tych zmian do konsultacji społecznych przekazano projekt kolejnej nowelizacji ustawy Prawo energetyczne, która wprowadzi zupełnie nowe instytucje do polskiego systemu energetycznego, takie jak: agregacja, usługi elastyczności, umowy z cenami dynamicznymi, odbiorca aktywny czy obywatelska społeczność energetyczna. Sektor energetyczny wszedł na drogę radykalnej ewolucji.
Centralny system wymiany informacji rynkowej
Wręcz rewolucyjne zmiany dotkną wymiany informacji na rynku energii. Powstaje centralny, ogólnokrajowy system ich gromadzenia i przetwarzania – Centralny System Informacji Rynku Energii (CSIRE) – zarządzany przez operatora informacji rynku energii (OIRE), którym staną się Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA. Poprzez CSIRE, przekazywane będą obowiązkowo tzw. informacje rynku energii pomiędzy wszystkimi użytkownikami systemu. Są to informacje dotyczące punktu pomiarowego, dane pomiarowe, o zdarzeniach rejestrowanych przez licznik zdalnego odczytu, polecenia odbierane przez licznik zdalnego odczytu oraz inne niezbędne do dostarczania energii elektrycznej. Głównym zadaniem stawianym przed CSIRE jest umożliwienie – w sposób ujednolicony – wymiany informacji rynku energii pomiędzy użytkownikami systemu elektroenergetycznego w celu realizacji procesów rynku energii, tj. sekwencji działań realizowanych przez co najmniej dwa podmioty będące użytkownikiem systemu elektroenergetycznego lub operatorem informacji rynku energii, na podstawie których następuje sprzedaż energii elektrycznej, jej wprowadzenie do sieci lub pobór lub świadczenie usług związanych z energią elektryczną. Majowa nowelizacja w sposób szczegółowy określa zasady funkcjonowania CSIRE oraz obowiązki OIRE i użytkowników systemu związane z korzystaniem z niego. Wiele aspektów dotyczących CSIRE będzie w kolejnym kroku ustalone w rozporządzeniach wykonawczych. Ze względu na konieczne prace przygotowawcze poprzedzające wdrożenie CSIRE, system wymiany informacji ma rozpocząć prace w późniejszym terminie – 36 miesięcy od dnia opublikowania nowelizacji.
Inteligentne liczniki
Wykorzystanie wszystkich możliwości oferowanych przez CSIRE jest ściśle powiązane z inteligentnymi licznikami, zwanymi w ustawie ,,licznikami zdalnego odczytu’’ (LZO), wyposażonymi w funkcję komunikacji z systemem zdalnego odczytu, czyli systemem informacyjnym służącym do pozyskiwania danych pomiarowych z LZO i informacji o zdarzeniach rejestrowanych przez nie oraz służącym do wysyłania poleceń do LZO. Dzięki LZO znane będzie aktualne zapotrzebowanie na moc, dokładne zużycie i prognozy – a są to informacje fundamentalne dla efektywnego korzystania m.in. z energii OZE. Na razie większość urządzeń mierzących energię elektryczną to liczniki konwencjonalne. Konieczna będzie zatem ich wymiana na LZO. Według planów obejmie ona 17 mln liczników. Skala i koszt tych prac powoduje, że ustawodawca zdecydował się na rozłożenie w czasie tej wymiany, tak aby do 2028 roku co najmniej 80 proc. odbiorców końcowych przyłączonych do sieci o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 kV wyposażono w takie liczniki. Przyjęto następujący harmonogram ich wymiany:
- do 31 grudnia 2023 roku − co najmniej 15 proc.,
- do 31 grudnia 2025 roku − co najmniej 35 proc.,
- do 31 grudnia 2027 roku − co najmniej 65 proc.
– łącznej liczby punktów poboru energii u odbiorców końcowych ma zostać wyposażona w LZO. Wdrożenie tych zmian będzie kosztowało operatorów systemów elektroenergetycznych około 7 mld zł. Koszt ten będzie uwzględniony w taryfach.
Skrócenie terminu zmiany sprzedawcy oraz dodatkowe instrumenty ochrony odbiorców
Po 36 miesiącach od ogłoszenia nowelizacji dojdzie do skrócenia procesu zmiany sprzedawcy przez odbiorcę końcowego, tj. z rozpoczęciem funkcjonowania CSiRE. Termin realizacji zmiany sprzedawcy wynosić będzie siedem dni dla energii elektrycznej, liczonych od dnia poinformowania właściwego operatora o zawarciu umowy sprzedaży lub umowy kompleksowej z nowym sprzedawcą. Kolejną zmianą wprowadzaną majową nowelizacją na korzyść odbiorców jest zakaz zawierania poza lokalem przedsiębiorstwa umowy sprzedaży paliw gazowych lub energii elektrycznej lub umowy kompleksowej dotyczącej dostarczania tych paliw lub energii. Umowy zawarte z naruszeniem tego zakazu będą uważane za nieważne z mocy prawa. Ta zmiana ma wyeliminować praktyki niektórych sprzedawców, z którymi odbiorcy mieli do czynienia w ostatnich latach. Ochroną odbiorców podyktowane jest również przyznanie Prezesowi URE prawa do cofnięcia koncesji w przypadku wydania przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wobec przedsiębiorstwa energetycznego decyzji o uznaniu praktyki rynkowej takiego przedsiębiorstwa za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów.
Zamknięte systemy dystrybucyjne
Ustawodawca dostrzegł, jak duże obciążenia administracyjne związane są z utrzymywaniem sieci elektroenergetycznych i jak nieadekwatne są te wymagania dla podmiotów eksploatujących niewielkie, lokalne sieci elektroenergetyczne. Tacy lokalni operatorzy systemów elektroenergetycznych musieli do tej pory wypełniać takie same obowiązki, jakie realizują najwięksi operatorzy zasilający obszary kilka województw, czyli m.in. zatwierdzanie taryf na dystrybucję energii elektrycznej przez Prezesa URE czy sporządzanie planów rozwoju sieci. Prowadziło to do sytuacji, w których właścicielom lokalnych sieci dużo łatwiej było udostępniać energię elektryczną swoim odbiorcom na zasadzie refaktury i obciążać ich kosztami dostarczania energii, niż uzyskiwać status operatora systemu. Nowelizacja Pe znosi te ciężary regulacyjne dla małych systemów elektroenergetycznych zwanych ,,zamkniętymi systemami dystrybucyjnymi’’. Za taki system może zostać uznany system dystrybucyjny na ograniczonym geograficznie obszarze zakładu przemysłowego, obiektu handlowego lub miejsca świadczenia usług wspólnych, do którego sieci przyłączonych jest nie więcej niż stu odbiorców paliw gazowych lub energii elektrycznej w gospodarstwach domowych, jeżeli w odniesieniu do całej działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej lub paliw gazowych: (1) ze szczególnych względów technicznych lub bezpieczeństwa procesy eksploatacji lub wytwarzania dokonywane przez użytkowników tego systemu są zintegrowane lub (2) połowa ilości dystrybuowanej rocznie energii elektrycznej lub paliw gazowych jest zużywane przez właściciela lub operatora systemu dystrybucyjnego czy przedsiębiorstwa powiązane z tym właścicielem lub operatorem. W zamkniętym systemie dystrybucyjnym należność za energię elektryczną dostarczoną każdemu z odbiorców końcowych, którzy są jego użytkownikami, obliczona na podstawie skalkulowanych przez tego operatora stawek opłat dla usług dystrybucji, nie może być wyższa niż płatność według stawek opłat wynikających z zatwierdzonej przez Prezesa URE taryfy przedsiębiorstwa energetycznego, do którego sieci jest przyłączony albo – w przypadku braku takiego przyłączenia – na którego obszarze działania zamknięty system dystrybucyjny jest położony, a zasady rozliczeń i warunki stosowania tej taryfy są takie same jak w taryfie tego przedsiębiorstwa energetycznego. Skorzystanie z tych ułatwień wymaga zgody udzielanej przez Prezesa URE na czas nie dłuższy niż okres koncesji na dystrybucję energii elektrycznej.
Magazynowanie energii elektrycznej
Nowelizacja Pe tworzy ramy prawne do komercyjnego wykorzystania magazynów energii elektrycznej. Po raz pierwszy magazyn taki może być użytkowany jako samodzielna instalacja świadcząca usługi magazynowania na rynku energii – nie tylko na rzecz odbiorców czy wytwórców, ale również operatorów systemów elektroenergetycznych, oferując tym ostatnim usługi systemowe. Ułatwieniem regulacyjnym dla tych instalacji będzie brak obowiązku występowania do Prezesa URE o koncesję na magazynowanie energii w magazynach o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 10 MW. Większe magazyny, o mocy powyżej 50 kW, znajdą się w rejestrze prowadzonym przez operatorów systemów elektroenergetycznych. Korzystne dla optymalnego użytkowania magazynu energii jest zniesienie podwójnych opłat dystrybucyjnych oraz opłat przesyłowych rozliczanych za energię elektryczną pobraną z sieci do magazynu i oddaną z magazynu do sieci. Opłaty te będą naliczane tylko w odniesieniu do różnicy energii elektrycznej pobranej z sieci przez magazyn energii elektrycznej i energii elektrycznej wprowadzonej do sieci przez ten magazyn w danym okresie rozliczeniowym. Nowelizacja dodaje do ustawy Prawo energetyczne przepisy określające wymagania stawiane warunkom przyłączenia do sieci magazynów. Każdy magazyn będzie musiała zostać wyposażony we własny układ pomiarowo-rozliczeniowy. Za przyłączenie magazynu do sieci opłata ustalana będzie na podstawie połowy rzeczywistych nakładów poniesionych na realizację przyłączenia przez operatora systemu elektroenergetycznego. Podmiot zamierzający przyłączyć magazyn do sieci będzie zobowiązany do wpłacenia zaliczki na poczet opłaty przyłączeniowej w wysokości 30 zł/kW mocy przyłączeniowej uwzględnionej we wniosku o określenie warunków przyłączenia. Operatorzy systemów elektroenergetycznych będą mogli budować magazyny tylko w ograniczonym zakresie, jako zintegrowane części swoich sieci.
Zatwierdzanie instrukcji ruchu i eksploatacji sieci elektroenergetycznych
Nowelizacja Pe wyposaża Prezesa URE w uprawnienie do zatwierdzania instrukcji ruchu i eksploatacji sieci operatorów systemów elektroenergetycznych, jeżeli spełniają wymagania określone w ustawie Prawo energetyczne, równoważą interesy użytkowników systemu oraz nie stanowią zagrożenia dla rozwoju konkurencji na rynku energii elektrycznej lub gazu ziemnego. W innym przypadku Prezes URE będzie mógł wezwać operatora systemu przesyłowego lub operatora systemu dystrybucyjnego, który przedłożył instrukcję, do jej zmiany w oznaczonym zakresie, ustalając mu w tym celu odpowiedni termin. W razie niewykonania wezwania w tym czasie, Prezes URE będzie mógł samodzielnie zmienić instrukcję w zakresie objętym wezwaniem i zatwierdzić ją w brzmieniu uwzględniającym wprowadzone zmiany.
Postępowanie taryfowe
Nowelizacja umożliwia przedsiębiorstwu energetycznemu rozpoczęcie działalności przed zatwierdzeniem taryfy przez Prezesa URE, o ile wniosek o jej zatwierdzenie zostanie złożony w ciągu 30 dni od dnia uzyskania odpowiedniej koncesji. Do czasu zatwierdzenia taryfy oraz wprowadzenia jej do stosowania, w rachunkach z odbiorcami stosowane będą zaliczki, podlegających rozliczeniu po zatwierdzeniu taryfy. Wprowadza się również przepis nakazujący złożenie wniosku o zatwierdzenie taryfy nie później niż na dwa miesiące przed upływem okresu obowiązywania taryfy dotychczasowej.
Odszkodowania dla odbiorców za wprowadzane ograniczeń w poborze energii elektrycznej
Do ustawy doszły przepisy dające odbiorcom prawo do odszkodowania rekompensującego skutki ograniczeń w poborze energii elektrycznej wprowadzonych przez operatorów systemów elektroenergetycznych w razie zagrożenia bezpieczeństwa jej dostaw. Odbiorcom, którzy zastosują się do takich ograniczeń, przysługiwać będzie wynagrodzenie w przypadkach określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów. Wynagrodzenie to należne będzie za każdą kilowatogodzinę niepobranej energii elektrycznej w danej godzinie, ustalanej na podstawie obowiązującego odbiorcę planu wprowadzania ograniczeń w dostarczaniu i poborze energii elektrycznej. Wynagrodzenie nie będzie wyższe niż pięciokrotność średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym ogłaszanej przez Prezesa URE.
Zmiany w zakresie poboru opłaty mocowej
Przy okazji nowelizacji ustawy Prawo energetyczne wprowadzana jest zmiana porządkująca pobór ryczałtowej opłaty mocowej będącej stawką miesięczną zależną od rocznego zużycia energii elektrycznej i płatną za punkt poboru energii. Dotychczasowe brzmienie ustawy o rynku mocy ograniczało grupę odbiorców obciążonych opłatą ryczałtową do gospodarstw domowych. Grupę tę rozszerzono teraz o odbiorców zaliczanych do tzw. grupy taryfowej G, w skład której wchodzą m.in.: mieszkania rotacyjne, pracowników placówek dyplomatycznych i zagranicznych przedstawicielstw, domki letniskowe, domy kempingowe, altany w ogródkach działkowych, w których nie jest wykonywana działalność gospodarcza, oświetlenia i zasilania dźwigów w budynkach mieszkalnych oraz wszystkie inne odbiory zasilane z sieci o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 kV i o mocy umownej nie większej niż 16 kW.
Świadectwa kwalifikacyjne
Zmiany objęły również procedury wydawania świadectw kwalifikacyjnych osobom zajmującym się eksploatacją urządzeń, instalacji lub sieci. Wszystkie świadectwa kwalifikacyjne będą tracić ważność po upływie pięciu lat od dnia ich wydania. Zezwolono na dopuszczenie do wykonywania prac eksploatacyjnych przy urządzeniach energetycznych – pod nadzorem uprawnionego pracownika – osób nieposiadających świadectw kwalifikacyjnych: (i) w celu przyuczenia do zawodu, z uwzględnieniem przepisów dotyczących zatrudnienia młodocianych; (ii) reprezentujących organy nadzoru, (iii) prowadzących specjalistyczne prace serwisowe. Doprecyzowano również, że Prezes URE powołuje komisje kwalifikacyjne (i) w przedsiębiorstwach energetycznych zatrudniających co najmniej 200 osób wykonujących prace, które wymagają posiadania świadectw kwalifikacyjnych oraz (ii) przy stowarzyszeniach naukowo-technicznych zrzeszających co najmniej 200 członków, jeżeli ich statuty zawierają postanowienia określające zakres wykonywanej działalności na rzecz gospodarki energetycznej.
PRZEMYSŁAW KAŁEK
Radzikowski, Szubielska i Wspólnicy sp.j.
