Infrastruktura systemu energetycznego jest wymieniona na pierwszym miejscu listy infrastruktur o znaczeniu krytycznym w dyrektywie RE 2008/114/WE z 8 grudnia 2008 roku w sprawie rozpoznawania i wyznaczania europejskiej infrastruktury krytycznej oraz oceny potrzeb w zakresie poprawy jej ochrony, oraz w ustawie z 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym. Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z jej art. 6 ust. 5 „właściciele oraz posiadacze obiektów, instalacji lub urządzeń infrastruktury krytycznej mają obowiązek ich ochrony, w szczególności przez przygotowanie i wdrażanie, stosownie do przewidywanych zagrożeń, planów ochrony infrastruktury krytycznej oraz utrzymywanie własnych systemów rezerwowych zapewniających bezpieczeństwo i podtrzymujących funkcjonowanie tej infrastruktury, do czasu jej pełnego odtworzenia”. W związku z tym infrastruktura sieci tele- i radiokomunikacyjnych, warunkująca zarządzanie i sterowanie elementami energetycznych sieci przesyłowych zaliczonych do kategorii infrastruktury krytycznej, jest integralnym jej elementem. Ten obowiązek ustawowy miał istotny wpływ na wybór systemu radiokomunikacyjnego dla sektora energetyki, w tym technologii jego wykonania, modelu operowania i utrzymania. Oznacza to potrzebę użytkowania sieci dedykowanych, wydzielonych wyłącznie dla służbowej łączności dyspozytorskiej i telesterowania zasobami sieci energetycznej. Jak pokazuje codzienne doświadczenie i praktyka inżynierska, bezpieczeństwo sieci dyspozytorskiej musi być na poziomie zbliżonym do tego, jakie obowiązuje w sieciach policji i służb bezpieczeństwa publicznego, zaś gotowość do działania systemu radiokomunikacyjnego w sektorze elektroenergetycznym oznacza funkcjonowanie i dostępność podczas awarii masowych spowodowanych brakiem zasilania na rozległym obszarze w wyniku katastrof naturalnych, takich jak tornada, trąby powietrzne, orkany, powodzie, śnieżyce, oblodzenia infrastruktury energetycznej, oraz innych sytuacji kryzysowych. Spośród krytycznych dla energetyki wymagań technicznych i funkcjonalnych sieci radiowej należy wymienić:
- grupową komunikację głosową,
- natychmiastowe zestawianie połączeń grupowych – za pomocą jednego przycisku PTT (push-to-talk) w radiotelefonie,
- przesyłanie danych dla telemetrii i sterowania siecią energetyczną SCADA,
- autonomiczną pracę stacji bazowej, jako stacji retransmisyjnej dla komunikacji między radiotelefonami, w przypadku uszkodzenia łącza z infrastrukturą sieci,
- komunikację głosową w miejscach, gdzie nie ma zasięgu stacji bazowych w trybie bezpośredniej łączności między radiotelefonami (tzw. DMO),
- gwarantowany dostęp do sieci, system priorytetów połączeń, a w sytuacji natłoku w sieci – wywłaszczanie połączeń na rzecz mających wyższy priorytet,
- przenoszenie połączeń w toku pomiędzy stacjami bazowymi bez ich zrywania (handover), jako właściwość systemu komórkowego,
- możliwość dynamicznego tworzenia i rekonfiguracji grup użytkowników,
- odporność urządzeń na narażenia środowiskowe (skrajne wartości temperatury, wilgoć, kurz, transport po drogach gruntowych).
Wymienione wymagania funkcjonalne powinny być bezwzględnie spełniane również w sytuacjach kryzysowych, np. gdy część infrastruktury energetycznej i krajowych systemów łączności uległa zniszczeniu w następstwie klęski żywiołowej. Ponadto wybrane do realizacji rozwiązanie systemowe powinno gwarantować:
- interoperacyjność z sieciami: publicznymi (PSTN, GSM), telefonicznymi wewnętrznymi energetyki oraz służb publicznego bezpieczeństwa, ratownictwa i zarządzania kryzysowego na poziomie regionalnym i ogólnokrajowym,
- odporność na przeciążenia w sytuacjach awarii i nagłego zwiększenia liczby wywołań na ograniczonym terenie z zachowaniem wymaganych czasów zestawiania połączeń i priorytetów
- użytkowników,
Nie sposób nie wspomnieć również o rozporządzeniu Komisji (UE) 2017/2196 ustanawiającym kodeks sieci NC ER, dotyczący stanu zagrożenia i stanu odbudowy systemów elektroenergetycznych. Wymusza on konieczność szybkiego dostosowania systemów łączności głosowej, infrastruktury związanej z systemami łączności, w szczególności systemów zasilania, celem spełnienia wymogów zawartych w rozporządzeniu. System radiowy TETRA jest przewidywany jako system operacyjno-dyspozytorski OSD i jako rezerwowy system łączności OSP dla wsparcia planu odbudowy systemu elektroenergetycznego. Kluczowe dla tego kodeksu wymagania plasują system TETRA na czołowym miejscu w zakresie łączności krytycznej. Do najważniejszych należą te, które dotyczą rezerwowego zasilania, interoperacyjności, redundancji sprzętowej czy też obostrzeń wobec korzystania z usług obcych operatorów:
OSP, OSD i wybrane SGU dysponują systemem komunikacji głosowej o odpowiedniej redundancji (nadmiarowości) i źródłami rezerwowego zasilania przez co najmniej dobę w razie całkowitej utraty zasilania zewnętrznego lub awarii pojedynczych urządzeń.
OSP ustala w porozumieniu z OSD, wybranymi SGU oraz sąsiednimi OSP, tworzącymi wspólny obszar synchroniczny, takie wymagania techniczne dla systemów komunikacji głosowej, aby możliwa była wzajemna rozpoznawalność, interoperacyjność i natychmiastowa zdolność do udzielenia odpowiedzi.
Redundancja aktywnego sprzętu sieciowego musi być uzyskana przez jego zainstalowanie przynajmniej dwa razy w systemie. Instalacja nie musi być związana z lokalizacją sprzętu, ale z dostępnością funkcji i usług.
Dla realizacji kanałów komunikacji należy unikać publicznych operatorów komunikacyjnych, gdyż nie gwarantują oni utrzymania ciągłości świadczenia usług w przypadku rozległej awarii elektroenergetycznej.
W trakcie usuwania awarii systemu elektroenergetycznego komunikacja krytyczna jest kluczowym elementem zapewniającym odtworzenie wytwarzania, przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej. System łączności TETRA z jednej strony zapewnia niezawodną komunikację w sytuacjach kryzysowych, a z drugiej strony sam jest narażony na zagrożenia. Pomimo zapewnienia bezpieczeństwa technologicznego (redundancja sprzętu, możliwość długiego zasilania), obiekty łączności zagrożone są fizycznie, głównie działaniami dywersyjno – sabotażowymi. Aktualna sytuacja geopolityczna na świecie, a także zdarzenia o charakterze dywersyjno – sabotażowym odnotowywane w ostatnim czasie na terytorium kraju, pozwalają stawiać niebezpieczeństwo ataku kinetycznego na pierwszym miejscu listy zagrożeń infrastruktury krytycznej, w tym na dedykowane obiekty łączności. Atak cybernetyczny na urządzenia łączności radiowej umieszczone w stacjach bazowych jest dużo mniej prawdopodobny, a to za sprawą małej podatności zainstalowanych urządzeń na tego rodzaju wtargnięcia. Wtargnięcie do warstwy informatycznej systemu TETRA wymagałoby fizycznego dostępu do urządzeń we wszystkich lokalizacjach stacji bazowych. Również przechwycenie korespondencji w kanale radiowym, z racji silnego szyfrowania i zmiany klucza kodowania w przedziale czasowym nie przekraczającym kilku godzin jest praktycznie niemożliwe.
Dzięki technologii TETRA znacznie skrócił się czas usuwania awarii sieci elektroenergetycznej, co ma ogromny wpływ na wskaźniki SAIDI i SAIFI. Miejmy nadzieję, że system TETRA będzie używany w sytuacjach kryzysowych jak najrzadziej, a jego niezawodność wykorzystana przede wszystkim w codziennej pracy energetyków.
MACIEJ SKORASZEWSKI, Biuro PTPiREE
