Z pożytkiem dla nas wszystkich i środowiska

Wywiad z Pawłem Mirowskim, wiceprezesem Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, pełnomocnikiem premiera ds. programu Czyste Powietrze i efektywności energetycznej budynków.

Jakie zadania stoją przed Panem, jako nowym pełnomocnikiem ds. programu Czyste Powietrze i efektywności energetycznej budynków?

Za główny cel stawiam sobie dalszą sprawną realizację programu Czyste Powietrze, jego upowszechnianie, jak również adekwatne reagowanie na aktualną sytuację w kontekście wzrostu cen nośników energii. Jako pełnomocnik, będę podejmował działania, aby motywować Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej do wprowadzenia w sposób skuteczny i szybki zmian w programie, które ogłosimy niebawem, a sprawią, że stanie się on jeszcze bardziej przyjaznym narzędziem, umożliwiającym uzyskanie atrakcyjnego dofinansowania na wymianę tzw. kopciuchów, jak i docieplenie domu. Przyjmując nominację, zobowiązuję się dołożyć wszelkich starań, aby program nabierał coraz większego impetu i stał się jeszcze bardziej dostępny dla potencjalnych beneficjentów, z pożytkiem dla nas wszystkich i środowiska, w którym żyjemy. Będę również dbał o pomoc państwa w zapewnianiu środków i sprawną realizację działań związanych z poprawą efektywności energetycznej budynków.

Panie Prezesie, NFOŚiGW aktywnie wspiera realizację celów polityki klimatycznej. Oferowane programy, takie jak np. Mój Prąd, Czyste Powietrze czy Stop Smog cieszą się dużym zainteresowaniem. W jakim stopniu kształtują one funkcje Funduszu w procesie transformacji energetycznej?

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej skupia swoje działania, zgodnie z przyjętą ,,Polityką energetyczną Polski do 2040 r.’’, na wsparciu rozwoju nisko- i zeroemisyjnej transformacji polskiej gospodarki i zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego. Oferujemy zatem z jednej strony programy dotyczące poprawy jakości powietrza i efektywności energetycznej budynków, kierowane do beneficjenta indywidualnego, a więc masowe, takie jak programy Czyste Powietrze, Stop Smog i najnowszy program Ciepłe Mieszkanie. Służą one poprawie efektywności energetycznej budynków poprzez ich lepszą izolację cieplną oraz wymianę przestarzałych źródeł ciepła na bardziej wydajne, jak i te, które zaliczamy do OZE. Z drugiej strony, dzięki takim strumieniom funduszy zewnętrznych jak Fundusz Modernizacyjny, możemy finansować strategiczne projekty pomagające transformować takie gałęzie gospodarki jak np. ciepłownictwo.

Od czterech lat na rynku polskim funkcjonuje z coraz większym sukcesem największy w skali kraju program Czyste Powietrze, którego celem jest poprawa jakości powietrza oraz zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej jednorodzinnych budynków mieszkalnych.

Program ma pomóc w poprawie efektywności energetycznej i wymianie nieefektywnych źródeł ciepła na niskoemisyjne w 3 mln budynków (lokali mieszkalnych). Dzięki inwestycjom dokonanym przez naszych beneficjentów nastąpi dodatkowa zdolność wytwarzania energii elektrycznej z zainstalowanych mikroinstalacji fotowoltaicznych na poziomie 50 MWe, ograniczone zostanie zużycie energii końcowej o 37,5 mln MWh/rok, ograniczenie emisji pyłu o średnicy mniejszej niż 10 mikrometrów (PM10) o 210 tys. ton/rok oraz ograniczenie emisji benzo-α-pirenu o 140 ton/rok, a także zmniejszenie emisji CO2 o 14 mln ton/rok.

Dotąd w programie Czyste Powietrze złożono już ponad 500 tys. wniosków na kwotę dofinansowania ponad 9,2 mld zł, co przekłada się na konkretne efekty. Na przykład ta istotna liczba 0,5 mln bardziej komfortowych, bezpiecznych energetycznie domostw to wymierna oszczędność zużycia energii, która wystarczyłaby na rok funkcjonowania kolejnych 600 tys. gospodarstw domowych oraz na zmniejszenie rocznej emisji CO2, wymagającej posadzenia 355 mln nowych drzew.

Narzędziem w osiągnięciu tych celów w programie Czyste Powietrze jest dofinansowanie przedsięwzięć realizowanych przez beneficjentów uprawnionych do trzech poziomów dofinansowania: podstawowego, podwyższonego i najwyższego. Dodatkowo w programie biorą udział banki, które w ramach Kredytu Czyste Powietrze, z dotacją z programu Czyste Powietrze przeznaczoną na częściową spłatę rat kapitałowych, oferują również swoje wsparcie. Kredyt ten jest także kredytem z 80-procentową gwarancją, pochodzącą z Ekologicznego Funduszu Poręczeń i Gwarancji ,utworzonego z Banku Gospodarstwa Krajowego, a finansowanego ze środków NFOŚiGW.

Wspomniał Pan Prezes o programie Ciepłe Mieszkanie. Jakie są jego główne założenia?

Od 21 lipca tego roku Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wraz z wojewódzkimi Funduszami wprowadził nowy program służący poprawie jakości powietrza – Ciepłe Mieszkanie. Jego celem jest poprawa jakości powietrza, zmniejszenie emisji pyłów oraz gazówcieplarnianych poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej w lokalach mieszkalnych znajdujących się w budynkach wielorodzinnych, czyli stanowi doskonałe uzupełnienie oferty, jaką jest program Czyste Powietrze, który skierowany jest do właścicieli(współwłaściciel i) budynków jednorodzinnych.

Program skierowany jest do gmin, które następnie będą ogłaszać nabór na swoim terenie dla osób fizycznych posiadających tytuł prawny wynikający z prawa własności lub ograniczonego prawa rzeczowego do lokalu mieszkalnego znajdującego się w wielorodzinnym budynku mieszkalnym. Dotacje przeznaczone są dla beneficjenta końcowego programu na wymianę wszystkich nieefektywnych źródeł ciepła na paliwa stałe służących do ogrzewania lokalu mieszkalnego na efektywne źródła ciepła lub podłączenie do efektywnego źródła ciepła w budynku.

Mając na uwadze budżet wynoszący 1,4 mld zł i plan jego realizacji do 2026roku, w ramach przyjętych celów planujemy objąć programem co najmniej 80 tys. lokali mieszkalnych o poprawionej efektywności energetycznej oraz 80 tys. wymienionych nieefektywnych źródeł ciepła. Po dwóch miesiącach funkcjonowania do WFOŚiGW zgłosiło akces w programie przeszło 120 gmin na kwotę dofinansowania 514 mln zł – co świadczy o bardzo wysokim zainteresowaniu. Liczę, że z kolei to wpłynie na rezultaty jego wdrażania.

Antysmogową ofertę NFOŚiGW dla samorządów i mieszkańców uzupełnia program Stop Smog. Na czym on polega?

W programie Stop Smog mogą uczestniczyć gminy, które chcą ograniczyć emisję zanieczyszczeń i poprawić jakość powietrza oraz efektywność energetyczną budynków na swoim terenie poprzez realizację przedsięwzięć niskoemisyjnych na rzecz najmniej zamożnych gospodarstw domowych w jednorodzinnych budynkach mieszkalnych. Dotacja może zostać przeznaczona na takie inwestycje jak wymiana tzw. kopciuchów na nowoczesne, efektywne źródła ciepła, ocieplenie domu oraz podłączenie budynku do sieci ciepłowniczej lub gazowej. Średnia wartość realizowanego w ramach programu przedsięwzięcia nie może przekroczyć 53 tys. zł. Dotacje na likwidację lub wymianę źródeł ciepła na niskoemisyjne oraz termomodernizację w jednorodzinnych budynkach mieszkalnych osób najmniej zamożnych (tj. osiągających dochód w wysokości do 125 proc. najniższej emerytury na osobę w gospodarstwach wieloosobowych i do 175 proc. najniższej emerytury w gospodarstwach jednoosobowych), a także podłączenie do sieci ciepłowniczej lub gazowej mogą starać się: gminy, związki międzygminne, powiaty, a także związki metropolitalne w województwie śląskim.

Jaka jest szansa, że wsparciem zostanie objęta także energetyka czy ciepłownictwo zawodowe oraz polskie przedsiębiorstwa z otoczenia tych branż? Jak budować finansowanie, aby inwestycje rozwijały polskie przedsiębiorstwa i wspierały rynek dla MŚP? Dotyczy to przecież nie tylko energetyki i ciepłownictwa, ale również programów pisanych dla wodoru…

Cały koszt transformacji energetycznej Polski oszacowano na 1,6 bln zł. Inwestycje modernizacyjne oraz nowe projekty to szansa dla lokalnego biznesu na długofalowy rozwój. Nasz kraj zalicza się do czołówki producentów wyrobów stosowanych w szeroko rozumianym ciepłownictwie, czego najlepszym odzwierciedleniem jest wysoka, czwarta pozycja polskiego eksportu w Unii Europejskiej (ponad 6 proc. udziału w łącznej jego wartości w 2020 roku). Według badań Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej (PSEW) nowe farmy wiatrowe mogą wygenerować 70-133 mld zł wzrostu PKB, od 51 do 97 tys. nowych miejsc pracy do 2030 roku. Tzw. „local content” może osiągnąć nawet 75 proc. w ciągu najbliższych 10 lat. Wyraźnie gorzej kształtuje się sytuacja m.in. wśród producentów pomp ciepła, gdzie obserwujemy braki w rozwoju technologii i zaplecza produkcyjnego. Aby polskie firmy skorzystały z transformacji, konieczne będzie zwiększenie wysiłków ukierunkowanych na szybką budowę zdolności produkcyjnych i nabywanie nowych kompetencji, co pozwoli pokryć rosnący popyt. Wartość dodaną dla rodzimych producentów można zwiększyć dzięki stworzeniu stabilnego popytu krajowego, w tym programów dofinansowujących transformację, zapewniającą długotrwałą ciągłość zamówień (finansowanych z różnych źródeł, takich jak: środki krajowe, Fundusz Modernizacyjny, KPO, FEnIKS, Fundusz Transformacji Energetyki), wsparciu w zwiększaniu udziału produkcji przez krajowe podmioty, dzięki stworzeniu warunków do rozszerzania i dywersyfikacji oferty i przyciąganiu do Polski intratnych części łańcuchów dostaw zagranicznych firm oraz wsparciu rozwoju produktów i usług pokrewnych wobec produkcji czystej energii.

Czy grosz wyłożony na transformację energetyczną się nam opłaca? Czy ,,zielone ciepłownictwo’’ koniecznie oznacza wyższe rachunki za ciepło, ciepłą wodę użytkową i energię elektryczną dla przeciętnego Kowalskiego?

Transformacja energetyczna jest niezbędna. Jest ona wymuszona przez konieczność obniżenia emisji gazów cieplarnianych, a także ze względu na kurczące się zasoby paliw kopalnych, jednak musi być przeprowadzona w sposób bezpieczny dla odbiorcy końcowego, na zasadach dostosowanych do warunków panujących w Polsce. Odpowiednio przeprowadzone inwestycje w transformację energetyczną przyniosą korzyść społeczną, ekonomiczną, a przede wszystkim środowiskową. Trzeba podkreślić, że energia produkowana z węgla czy gazu jest zdecydowanie droższa niż z OZE, jednak przede wszystkim musimy zapewnić bezpieczeństwo energetyczne Polakom poprzez stworzenie odpowiedniego, bezpiecznego miksu energetycznego, także z udziałem paliw kopalnych. Nakłady inwestycyjne poniesione na transformację energetyczną, co prawda początkowo wysokie, zwrócą się w zdecydowanym nadmiarze. Reasumując, początkowo wydane pieniądze przyczynią się do stabilności dostaw energii i ciepła. Pokazuje to szczególnie obecny kryzys energetyczny związany z pandemią oraz agresją Rosji na Ukrainę. Niezależność energetyczna i zdywersyfikowane źródła nośników energii są teraz polską, a szerzej – także europejską, racją stanu.

Ostatnia edycja programu Mój Prąd ma rozszerzoną formułę. Kładzie nacisk na maksymalizację autokonsumpcji energii. Jak zmiana kryteriów wpłynęła na zainteresowanie tą formą wsparcia?

W obecnym – czwartym już naborze programu Mój Prąd, wnioskodawcy mogą się ubiegać o dofinansowanie w wysokości do 4 tys. zł nie tylko samej instalacji fotowoltaicznej, jak w poprzednich naborach, ale również dodatkowych komponentów (wtedy dofinansowanie do PV wzrasta do 5 tys. zł). Są to urządzenia takie jak: magazyn energii elektrycznej, magazyn ciepła, system zarządzania energią HEMS/ EMS. W związku z tym, celem programu jest nie tylko zwiększenie wytwarzania energii z instalacji fotowoltaicznych, ale również wzrost jej autokonsumpcji, wykorzystania w miejscu wytwarzania, czyli w gospodarstwie domowym. Pozwala to posiadaczom instalacji na większe uniezależnienie od sieci elektroenergetycznej i mniejszą wrażliwość na ewentualne awarie, przerwy w dostawie energii, a przede wszystkim większe oszczędności. Ma to oczywiście wpływ na zmniejszenie ubóstwa energetycznego, ponieważ odbiorcy, którzy wcześniej mieli z różnych powodów problemy z dostępnością energii elektrycznej, dzięki dofinansowaniu są w stanie je wyeliminować lub w dużym stopniu ograniczyć.

Warto pamiętać, że istnieje również możliwość ubiegania się o dotację na instalację fotowoltaiczną w ramach programu Czyste Powietrze. Warunkiem jest jednoczesna wymiana nieefektywnego źródła ciepła. W takim wypadku osoby o najniższych dochodach mogą uzyskać wsparcie na instalację fotowoltaiczną nawet do 9 tys. zł.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, poza finansowaniem ochrony środowiska, prowadzi również działania edukacyjne z zakresu ochrony przyrody. Jakie są szczegółowe cele tych programów i do kogo są kierowane?

Działania Funduszu w obszarze nie tylko edukacji przyrodniczej, co znacznie szerzej rozumianej edukacji ekologicznej, to wieloaspektowa i kompleksowa oferta skierowana do różnych grup docelowych na finansowanie bardzo szerokiego katalogu działań. Odpowiadamy na istniejące potrzeby!

Od 2015 roku przeznaczyliśmy na ten cel ponad 350 mln zł w ramach środków krajowych.

Przez te lata sfinansowaliśmy m.in. kilkanaście dużych ogólnopolskich ośrodków edukacyjnych w całym kraju, np. w parkach narodowych. Zorganizowaliśmy kilkadziesiąt edycji specjalistycznych studiów podyplomowych z energetyki, ochrony przyrody, zanieczyszczeń atmosfery czy zrównoważonego rozwoju. Obecnie setki absolwentów tych kierunków to uznani eksperci w swoich dziedzinach. Dzięki nam odbyło się kilkadziesiąt kampanii edukacyjnych o ogólnopolskim charakterze poświęconych m.in. ochronie powietrza, elektromobilności czy OZE. Sfinansowaliśmy wiele konferencji naukowych poświęconych ochronie środowiska, również o zasięgu międzynarodowym. Ponadto finansujemy także wydawanie wielu tytułów prasowych poświęconych ekologii. Nie zapominajmy również o setkach szkoleń, warsztatów czy webinarów, jakie odbywają się w ramach realizacji dofinansowanych przedsięwzięć. Prowadzimy nabory dla wybranych grup, w ostatnim czasie były to środki dla osób w ubóstwie energetycznym oraz z niepełnosprawnościami.

Narodowy Fundusz działa wielopoziomowo. Oprócz projektów o charakterze ogólnopolskim, jak realizowany z powodzeniem Projekt Doradztwa Energetycznego, w tym roku ruszył z Programem Regionalnego Wsparcia Edukacji Ekologicznej. Budżety wojewódzkich Funduszy zasilane są m.in. z kar i opłat za korzystanie ze środowiska, a zdarza się, że w jednych województwach są kilkukrotnie niższe niż w innych. W tych z mniejszą ilością środków edukacja często była na końcu kolejki do finansowania. Zmieniliśmy to! Dzięki doskonałej współpracy z Wojewódzkimi Funduszami ponad 60 mln zł popłynie do województw i sfinansuje około pół tysiąca projektów edukacyjnych o skali regionalnej.

Edukacja ekologiczna to jeden z priorytetów Funduszu, to budowanie wiedzy i świadomości w zakresie m.in. zanieczyszczeń powietrza, zmian klimatu czy gospodarki odpadami, co wpływa na codziennie decyzje nas wszystkich i pozwala na wzmacnianie odpowiedzialnych społecznie postaw, które nie tylko są dojrzałe obywatelsko, ale rzutują bezpośrednio na jakość naszego życia, np. poprawiają jakości powietrza, którym oddychamy, czy środowiska, w którym żyjemy.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał Wojciech Tabiś

Czytaj dalej